Transcription

Ἐκ τῆς θεοσοφίας.Les numéros de paragraphe indiqués dans la transcription renvoient à l'édition de Erbse 1995.

[§ 13] θεοφίλου τινὸς τοὔνομα ἐρωτήσαντος τὸν ἀπόλλωνα τὸν ἀπόλλωνα ἐρωτήσαντος, σὺ εἶ θεὸς ἢ ἄλλος ἔχρησεν οὕτως·

Ἔσθ’, ὑπὲρ οὐρανίου ὑπερουρανίου κύτεος κήτεος καθύπερθε καθάπερ λελογχώς, φλογμὸς ἀπειρέσιος κινούμενος ἄπλετος αἰὼν. ἐστὶ δ’ἐνὶ μακάρεσσιν ἀμήχανος ※ , εἰ μὴ ἑαυτόν. βουλὰς βουλεύσησι πατὴρ μέγας, ὡς ἐσιδέσθαιἘνθάκεν Ἔνθα κεν Ἔνθα μὲν ※ οὔδ’ οὔτ’ αἰθὴρ φέρει ἀστέρας ἀγλαοφεγγεῖς οὔτε σεληναίη λιγυφεγγέτις λιγυφεγγές τις αἰωρεῖται αἰρεῖται. οὐ θεὸς ἀντιάει κατ’ ἀταρπιτὸν οὐδ’ἐγὼ αὐτὸς ἀκτῖσιν συνέχων ἐπικίδναμαι αἰθεροδινής. Ἀλλὰ πέλει πυρσοῖο θεοῦ θεὸς περιμήκετος αὐλών αὐτῶν, ἕρπων ἕρπω εἰλίγδην ῥοιζούμενος οὐ μὲν οὔ κεν ※ ἐκείνου ἁψάμενος πυρὸς αἰθερίου δαίσειε τίς ἦτορ· οὐ γὰρ ἔχει δαίειν ἀζηχεῖ δ’ ἐν μελιδηθμῶ μελεδηθμῶμελεθμῶ αἰὼν αἰῶσιν αἰώνεσσ’ ἐπιμίγνυται ἐκ θεοῦ αὐτοῦ αὐτοφυής ἀδίδακτος ἀμήτωρ ἀστυφέλικτος οὔνομα μηδὲ δὲ λόγω χωρούμενος ἐν πυρὶ ναίων. Tοῦτο θεὸς μικρὴ μικρὰ δὲ μερὶς θεοῦ θεοῦ μερὶς ἄγγελοι ἡμεῖς.

Scholies marginales : [cf. § 14]※ [ἀμήχανος :] ἄγνωστος τοῖς θεοῖς ※ [ἔνθάκεν :] ἐν τῷ πυρὶ ἐκείνῳ· ἤτοι τῷ θεῷ οὐδ’ ἐγὼ ὁ ἥλιος ※ [οὐ μὲν :] ὁ ἐκείνου ἁψάμενος οὐ μερίσει ἑαυτὸν πρὸς τὰ αἰσθητά. οὐ γὰρ ἔχει μερίσμον ἐκεῖνο τὸ πῦρ, ἀλλ’ ἀιδιως τοῖς ἀιδίοις ἐπιμίγνυται.

[§ 15] Τὰ δὲ ἀκόλουθα καὶ ἐν ἑτέρῳ χρησμῷ διεξῆλθεν, εἰπὼν οὕτως·

Ἔσθ’ ὑπὲρ οὐρανίου ὑπερουρανίου πυρὸς ἀφθίτου ἄφθιτος αἰθομένη φλόξ, ζωογόνος, πάντων πηγή, πάντων δὲ καὶ ἀρχή

[ἥ]τε φύει μάλα πάντα φύουσά τε πάντ’ ἀναλίσκει ἀνάσῃ ἀνάσσῃ.

[§ 16] [Ὅ]τι om. ἐρωτήσαντός περὶ τοῦ ἱερέως τὸν Ἀπόλλωνα περὶ τῆς μελλούσης κρατεῖν θρησκείας, παράδοξον εἶπε χρησμὸν τοιοῦτον.

Μὴ ὄφελες πύματόν με καὶ ὕστατον αὐτος ἐρέσθαι, δύστηνε προπόλων, περὶ θεσπεσίου γενετῆρος ἀμφί τε τηλεγέτοιο τηλυγέτοιο τηλυγέτοι πανομφαίου βασιλῆος καὶ πνοιῆς, ἢ πάντα πάντων add. πέριξ βοτρυδὸν ἐΐσχει ἐΐσχε ἐπίσχει καὶ πνοιῆς – ἐΐσχει post πῦρ transp., οὔρεα, γῆν, ποταμούς, ἅλα, τάρταρον, [ἠ]έρα καὶ πῦρ· ἥμερος ἣ με ὅ με καὶ οὐκ ἐθέλοντα δόμων ἀπὸ τῶνδε διώξει αὐτίκ’ἐρημαῖος δὲ λελείψεται οὐδὸς ἀφήτωρ ※.

εἶτα περιπ[αθῶς] περιπαθῶς ἐμπαθῶς ἀνοιμώξας ἐπήγαγεν·

οἴμοι οἴμοι τρίποδες, στοναχήσατε στοναχήσετε, οἴχετ’ Ἀπόλλων οἴχετ’, ἐπεὶ ※ φλογόεις με βιάζεται οὐράνιος φώς.

Scholies marginales : [cf. § 17]※ [ἀφήτωρ :] ἀφιεὶς τὰς μαντείας. ※ [οἴχετ’, ἐπεὶ :] ὁ ἐξ οὐρανοῦ καταβὰς καὶ ἄνθρωπος γενόμενος.

[§ 18] Καὶ ἐν ἑτέρῳ χρησμῷ περὶ τοῦ om. ἀεὶ ὄντος θεοῦ λέγων om. καὶ τὴν ἑαυτοῦ συνομολογῶν ὀμολογῶν ἀπώλειάν φησιν·

[Ἦν Ζεὺς ἔστι τε νῦν Ζεὺς κἔσσεται· ὧ] μεγάλε Ζεῦ, om. οἴη μοι χρησμῶν [ὑπολείπεται] ἠριγένεια. om.

[§ 19] Ὅτε τὸ Βυζάντιον ᾤκισεν ὁ Βύζας, ζηλοτυπήσας ὁ Αἷμος, [Αἱμιμόντου] δὲ ἦν ἄρχων, οὗ καὶ ὄρος ἐπώνυμόν ἐστι, καὶ νομίσας, εἰ προκαταλάβοι ἀνθρώπους ἔτι νεοκαταστάτους, νικήσειν τοὺς Βυ[ζαντί]ους πέμπει τῶν οἰκείων τινὰ om. πρὸς τὸν Ἀπόλλωνα ἐρωτῶν, εἰ περιγενήσεται add. τοῦ add. θεοῦ Βύζαντος. ἔχρησεν οὖν ὁ Ἀπόλλων οὕτως·

Ἔγρεο Ἄγρεο καὶ παλίνορσος παλίνοσσος παλίνορμος ἐπείγεο ἐπείγε καὶ λέγε ταῦτα· οὐ σέ γε Φοῖβος ἄνωγεν ἀμείνονι φωτὶ μάχεσθαι· κείνου γὰρ θεὸς αὐτὸς ἑὴν ὑπερέσχεθεν ὑπερέσχεθε χεῖρα, ὃν καὶ γῆ add. καὶ τρομέει καὶ οὐρανὸς [εὐρ]ὺς ὕπερθεν πόντος τ’ ἠέλιός τ’ ἠδ’ ἠέριον χάος φάος αὐτό αὐτός.

[§ 20] καὶ ταῦτα μὲν ὀ Ἀπόλλων τοῦτο δὲ τῆς προνοίας ἦν τοῦ θεοῦ, τὸ μέλλον ὡς παρὸν γινωσκούσης, [ἢδ]ει γὰρ ὡς οἱ τὴν πόλιν ταύτην οἰκήσοντες ἐπιμελῶς αὐτόν θρησκεύουσιν θρησκεύσουσι θρησκεύουσι διὸ καὶ οὐδὲν αὐτοὺς κακὸν παθεῖν συνεχώρησεν.

[§ 21] ὁ αὐτὸς om. ἐρωτηθεὶς τίς τί θεός, ἐξεῖπεν εἶπεν οὕτως.

Αὐτοφανής, ἀλόχευτος, ἀσώματος ἠδέ τ’ ἄϋλος. κεῖθεν δ’ ἐκ σέλα ἐκ σέλ ἐξέλας εἶσι πέριξ σφαιρηδὸν Ὀλύμπου,

ἔνθεν δ’ αὖ τυτθὴ διαείδεται αἰθέρος αὐγή, ἠέλιον, μήνην καὶ τείρεα φωτίζουσα.ταῦτ’ ἐδάην ἔμαθόν τε νόῳ, τὰ δὲ om. λοιπὰ σιωπῶ Φοῖβος ἐών· σὺ δὲ παῦε τὰ μὴ θέμις ἐξερεεί[νων] χεἴνεκα σῆς φυσικῆς σοφίης τάδε ὑπέρτερα τάδ᾽ ὑπέρτερα νωμῶν.

[§ 22] Ποπλᾷ τινι τοὔνομα ἐρωτήσαντι, εἰ συμφέρει περὶ χρημάτων εἰς φιλοτιμίας φιλοτιμίαν πέμψαι πρὸς βασιλέα, ἀπεκρίνατο οὕτως·

Καὶ τόδε τό δέ σοι σε δρᾶσαι πολὺ συμφέρον εὐμνίῃσι εὐμενίῃσι λισσομένῳ Ζηνὸς πανδερκέος πανδορκέος ἄφθιτον ὄμμα, ἐκ δὲ om. πάτρης στεῖλαι γαίης βασιληΐδος βασιλίδος ἄστυ, ἐξαισίην ἐξεσίην, σπέρχοντα σπεύδοντα κλυτὴν πρεσβηΐδα πίστιν.

[§ 23] ἄλλοτε λυπουμένῳ τῷ Ποπλᾷ ὡς om. καὶ τῶν πραγμάτων ἐναντιουμένων αὐτῷ καὶ τῆς οὐσίας μειουμένης καὶ τοῦ σώματος om. οὐκ εὖ ἔχοντος καὶ μαθεῖν ζητοῦντι, παρ’ περὶ οὗ ἂν δυνηθείη βοηθείας τυχεῖν inu., ἔχρησεν οὕτως·

Ἱλάσκου Ζηνὸς βιοδώτορος ἀγλαὸν ὄμμα.

[§ 24] Στρατονίκῳ τινὶ ὄναρ ἰδόντι περὶ τῶν om. τῆς ἰδίας ζωῆς ἐτῶν om. καὶ πυθομένῳ, εἰ χρὴ πιστεῦσαι, οὕτως ἀνεῖλεν·

Εἷς ἔτι σοι δολιχὸς νέμεται νέμηται χρόνος, ἀλλὰ σεβάζου ζωοδότου Διὸς ὄμμα θυηπολίαις ἀγανῇσιν.

[§ 25] ὁ Σάραπις τῷ περὶ σοφίας ἐρωτήσαντι οὕτως ἀπεκρίνατο·

Ὅσσον ἐέλδονται χρυσοῦ πολυτιμέος ἄνδρες, τόσσον πόσσον μαντοσύνης ποθέεις τέλος. ἀλλὰ τόδ’ ἴσθι· θᾶττον τοῖς θνητοῖσι κόρος χρυσοῖο παρέσται, ἢ σοφίης τέλος εὐρὺ κταζητῶν καταζητῶν ἐσαθρήσεις. τόσση ἀπείρητος τέταται βασιλῆος ἐπ’ οὐδῷ ἀθανάτου· κεῖνος δὲ διδοῖ καὶ δῶρον κῦδος ὀπάζει.

[§ 26] Ἐρωτηθεὶς εἰ τῶν καθαρῶς αἰτούντων ἀκούει θεός· ἔχρησεν οὕτως·

Εἴ γέ τις ἱλάσσαιτο ἱλάσσετο θεὸν μέγαν ἠδὲ παράσχοι σῶμ’ ἀγαθόν, τοῦδ᾽ ἔκλυε καί οἱ κάρτ’ ἔπνευσα ἐπένευσεν .

[§ 27] Ὁ Πορφύριος ἐν τῷ δευτέρῳ βιβλίῳ τῆς ἐκ λογίων φιλοσοφίας αὐτοῦ παρατίθεται χρησμὸν περὶ τοῦ θεοῦ τοῦ ἀθανάτου ἔχοντα οὕτως·

Ἀθανάτων ἄρρητε πατήρ, αἰώνιε, μύστα, κόσμων ἀμφιδρόμων ἐπο[χούμενε, δέσποτα, νώ]τοις αἰθερίοις αἰθερίης αἰθερίος, ἀλκῆς post σοι transp. ἵνα σοι μένος ἐστήρικται πάντ’ [ἐπι]δερκομένῳ καὶ ἀκούοντ’ οὔασι καλοῖς, κλῦθι τεῶν παίδων, οὓς ἤροσας αὐτὸς ἐν ὥραις· σὴ γὰρ ὑπὲρ κόσμον τε καὶ οὐρανὸν ἀστερόεντα χρυσῆ ὑπέρκειται πολλὴ αἰώνιος ἀλκή· ἧς ὕπερ ᾐώρησαι ὑπερῃώρησαι [...] , ὀρίνων φωτὶ σεαυτόν, ἀενάοις ἀεννάοις ὀχετοῖσι τιθηνῶν νοῦν ἀτάλαντον,

[ὅς] ῥα κύει τόδε πᾶν τεχνώμενος ἄφθιτον ὕλην, ἧν γένε[σιν ?] γένεσιν γένεσις δεδόκηται om., ὅτι σφε τύποισιν ἔδησας. [ἔν]θεν ἐπεισρείουσι ἐπεισρέουσι ἐπειωρείουσι γοναὶ ἁγίων μὲν ἀνάκτων ἀείάκτων ἀγγέλων add. supra lineam ἀμφὶ σέ, παντοπάτορ παντοκράτορ βασιλε[ύτατε καὶ] μ[όνε] μόνε μόνον [θνητῶν] ἀθανάτων τε πάτερ μακάρων. αἱ δ’ εἰσὶν ἄτερθεν ἐκ σέο μὲν γεγαυῖαι γεγαῶσαι γεγάασι, ὑπ’ ἀγγελίῃσι δ’ ἕκαστα πρεσβυγενεῖ διάγουσι νόῳ καὶ κάρτεϊ τῷ σῷ. πρὸς δ’ ἔτι καὶ τρίτον ἄλλο γένος ποίη[σας ἀνάκτων], οἵ σε κατ’ ἦμαρ ἄγουσιν ἀνυμνείοντες ἀοιδαῖς βουλόμενον ῥ’ σ’ ἐθέλοντες, ἀοιδιάουσι ἀοιδιάσουσι δ’ ἐσ[ῶδε].

[§ 28] ὅτι τρεῖς τάξεις ἀγγέλων post χρησμὸς transp. ὁ χρησμὸς οὗτος δηλοῖ· τῶν ἀεὶ τῷ θεῷ παρεστώτων, τῶν χωριζομένων αὐτοῦ καὶ om. εἰς ἀγγελίας καὶ διακονίας ἀποστελλομένων, καὶ τῶν φερόντων ἀεὶ τὸν αὐτοῦ θρόνον. τὸ δὲ ἀοιδιάουσι ἀοιδιάσουσιν δ’ om. ἐσῶδε ἀντὶ τοῦ ᾄδουσιν ἕως νῦν.

[§ 29] εἶτα ἐπάγει ὁ χρησμὸς τάδε·

Τύνη Γυνὴ δ’ ἐσσὶ πατὴρ καὶ μητέρος ἀγλαὸν εἶδος καὶ τεκέων τέρεν ἄνθος, ἐν εἴδεσιν εἶδος ὑπάρχων καὶ ἢ ? ψυχὴ καὶ πνεῦμα καὶ ἁρμονίη καὶ ἀριθμός.

δηλοῖ δὲ διὰ τούτων, ὅτι καὶ πατρὸς καὶ μητρὸς φιλοστοργίαν ἐνδείκνυται περὶ ἡμᾶς ὁ θεὸς καὶ ὅτι συγκαταβαίνει διὰ φιλανθρωπίαν· καὶ γίνεται καὶ αὐτὸς ἄνθρωπος καὶ ὡσανεὶ ὡσεὶ θεοῦ τέκνον ἤτοι δημιούργημα.

[§ 40] Ὁ δὲ Πλάτων οὕτως εὔχεσθαι διδάσκει·

Ζεῦ βασιλεῦ, τὰ μὲν ἐσθλὰ καὶ εὐχομένοις καὶ ἀνεύκτοις ἄμμι δίδου, τὰ δὲ λυγρὰ καὶ εὐχομένων ἀπερύκοις.

[§ 43] Πρὸς τὸν ἐρωτήσαντα, εἰ ἁμαρτάνων τις λανθάνειν λανθάνει θεόν, εἶπεν add. ὁ Ἀπόλλων·

Οὐδεὶς ἂν λήθοι λήθη τοῖος θεόν, οὐδὲ σοφοῖσι κέρδεσιν οὐδὲ λόγοισιν ὑπεκφύγοι ἄλκιμον ὄμμα. πάντα θεοῦ πλήρη, πάντῃ θεὸς ἐστεφάνω[ται], πάντῃ πάντα ζωογονῶν, ὁπόσα πνείει πνέει τε καὶ ἕρ[πει].

Oracula selecta e Passione S. Ecatherinae

Ὁμήρου ·

Ζεῦ κύδιστε μέγιστε καὶ ἀθανάτοισι ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι.

Ὀρφέως ·

Ὦ ἄνα, Λητοῦς υἱέ, ἐκατήβολε Φοῖβε, κραταιέ, πανδερκὲς θνητοῖ[σιν] καὶ ἀθανάτοισιν ἀνάσσων, ἡέλιε ἥλιε χρυσέοισιν ἀειρόμενε πτερύγεσσιν.

Οὔτε κακοῖς κακοῖο προσερχόμενοι προσερχομένοιο, νοῆσαι φῶτες, οὔτε ποῖον μάλα προτρέψαι κακότητος ἔχουσιν.

Ἔστι θεὸς εἰπὼν om. ὃς οὐρανὸν ἔτευξε καὶ γαῖαν μακρὰν πόντου τε χαροπὸν οἶδμα καὶ ἀνέμων βίας. θνητοὶ δὲ πολυκερδεία πολὺ καρδίᾳ πλανώμενοι ἱδρυσάμεθα πεμμάτων παρὰ ψυχάς, θεῶν ἀγάλματα, ξύλων καὶ λίθων ἐκ χρυσοτεύκτων τύπους;

Ὀψέ ποτέ τις ἐπὶ τὴν πολυσχεδῆ πολυσχιδῆ ταύτην ἐλάσειε ἐλάσειεν γῆν καὶ δίχα σφάλματος γενήσεται γίνεται σάρξ. ἀκαμάντοις ἀκαμάτοις δὲ θεότητος ὅροις ἀνιάτων παθῶν λύσει φθοράν. Καὶ τούτῳ φθόνος γενήσεται ἐξ ἀπίστου λαοῦ, καὶ πρὸς ὕψος κρεμασθήσεται ὡς θανάτου κατάδικος. Ταῦτα δὲ πάντα πείσεται πράως πράως πείσεται φέρειν.

Εἷς με, φησί, βιάζεται οὐράνιος ὅς ἐστι φῶς τριλαμπές. ὁ δὲ παθὼν θεός ἐστι, καὶ οὐ θεότης πάθεν αὐτή; ἄμφω γὰρ βροτόσωμος, καὶ ἄμβροτος ἄμβροτες. αὐτὸς θεὸς ἤδη καὶ ἀνήρ, πάντα φέρων ἐκ θνητῆς, σταυρόν, ὕβριν, ταφήν, ὃς καὶ ἀπὸ βλεφάρων ποτὲ χεύατο δάκρυα θερμά, ὃς πέντε χιλιάδας πυρῶν κόρεσεν. τὸ γὰρ θέλειν ἄμβροτος ἀλκή. Χριστὸς θεὸς ἐμός ἐστιν, ὃς ἐν ξύλῳ ἐξετανύθη ἐξετανύσθη, ὃς θάνεν, ὃς ἐκ ταφῆς εἰς πόλον ὦρτο.

Oracula duo e Compendio Historiarum Georgii Cedreni

Ὦ ἄνα, Λητοῦς υἱέ, ἐκατήβολε Φοῖβε, κραταιέ, πανδερκὲς θνητοῖ[σιν] καὶ ἀθανάτοισιν ἀνάσσων, ἥλιε χρυσέοισιν ἀειρόμενε πτερύγεσσιν.ἠέλιε χρυσέοισιν ἀειρόμενε πτερύγεσσιν. δωδεκάτην δὴ τήνδε περί σου ἔκλυον ὀμφήν, σεῖο φαμένου. σὲ δ’ αὐτὸν ἑκηβόλε [μάρτυρα θείην.]

Glose interlinéaire :

[Φοῖβε] (v. 1) : ἀμίαντε

περὶ δὲ τοῦ ταλαιπώρου γένους τῶν ἀνθρώπων ὁ αὐτὸς om. Ὀρφεὺς ἐξέθετο ποιητικῶς στίχους πολλούς, ἀφ’ ὧν εἰσὶν οὗτοι.

θῆρες τ’ οἰωνοί τε βροτῶν τ’ ἀλ[...]έσια ἀλητήρια ἀλητέσια ἀλητώσια ἀλιτήρια φῦλα, ἄχθεα γῆς, εἴδωλα τετυγμένα, εἰδότες οὔτε κακοῖο προσερχομένοιο νοῆσαι· φράδμονες οὔτε ποῖον μάλ’ ἀποστρέψαι κακότητος, οὐδ’ οὐτ’ ἀγαθοῦ παρεόντος ἐπιστρέψαι καὶ ἕρξαι, ἀλλὰ μάτην ἀδαήμονες ἀπρονόητοι.

Explication du vers :La tradition de ce texte accompagne le premier vers d'une paraphrase explicative, parfois intitulée ἑρμηνεία, "traduction, explication", transmise à la suite du vers. Nous avons choisi, par commodité de lecture, de renvoyer cette phrase après le poème.

θηρία, ὄρνεα, τῶν ἀνθρώπων τὰ καταναλισκόμενα ἔθνη.