Manuscriptus Venetus Marcianus appendicis classis VI num. 3

M (2) M. est Venetus Marcianus appendicis classis VI, n. 3, membranaceus, 4° mai, S. XII. insunt :

infol. 1-8 Ps. Euclidis isagoge,

9-17 Euclidis sectio,

17-66 Aristoxeni harmonica,

67-91 Alypi isagoge,

92-95 Aristoxeni elementa rhythmica.

His addidit alia manus S. XIV in marginibus :

f. 1-16 excerpta ex Aristidis lib. I,

17-34 Nicomachi harm. I et II,

35-43 Bacchi isagogen.

Denique tertia manus cuius atramentum expalluit adscripsit (S. puto XV) ex Anonymis Bellermanni alterius doctrinae (§ 29-66) partem § 29-57.

M1. In huius fol. 16 cum manu vetustissima scriptum sit Ζώσιμος διώρϑου ἐν Κωνσταντινουπόλει εὐτυχῶς. fuerunt qui exaratum codicem putarent manu Zosimi.Fabricius bibl. Gr. III 636 Harl. , Marquard Aristox. XII , Westphal in versione Germ. Aristox. (1883) p. XLVII , Joannes Franz de musica Graecorum commentatio Berol. 1840. p. 10 — mecum facit Morelli qui in Aristoxeni artis rhythmicae editione διώρϑου vertit emendabat. at verbum διώρϑου minime indicat exaratum esse librum, sed correctum et in meliorem ordinem esse redactum. ut scholio quodam in cod. Vat. 176 post argumentum libri I ex Ptolemaei harmonicis adscripto Nicephorus Gregoras hos libros recensuisse dicitur (διωρϑώσατο). sicuti autem Marc. 322, Ambr. E 19 inf., Bon. 2048 aliique codices hoc a Zosimo subscriptum e vetere Marciano repetunt, ita facillime hic quoque repetere potuit e libro aliquo vetustiore.

Scriptae sunt in primo quaternione lineae 27-28, in reliquis 20. ac scripsit idem librarius firma manu litteras elegantes et ad legendum commodas, ut ubicunque servata sint verba, quid ille voluerit, nulla difficultate intellegatur. membranarum autem pars humore depravata est (unde rugis correpta videntur fol. 2. 6. 10. 11. 16)In codicis fol. 1 ex Aristidis doctrina I 6 nonnulla verba (γὰρ καθ’ ἑ. τρόπον φθ. p. 10, 33 M) calamitate aliqua veluti aqua infusa perierunt. et — quod multo gravius — vetus verborum contextus multarum manuum correctionibus mutatus et laceratus est. hi

codicis vexatores cum nec cultro temperarent, nec aquis causticis abstinerentIn fol. 11 (p. 152, 8) post θ τὸν quae sequebantur liquore aliquo deleta esse apparet recentiumque litterarum colorem inde factum esse fuscum et paene nigrum. similia apparent p. 191, ubi post διάστημα desunt fere duae lineae. p. 198, 17 post δὲ οὗ litterae extersae sunt. etiam in Nicomacho 252, 30 vocis συλλαβάν ultima littera liquore aliquo deleta est et in Bacchio saepe proslambanomeni prius signum, quod initio erat Z, eadem ratione mutatum est. p. 295,14 ante ἕβδομον quattuor litterae ita consulto erasae sunt., veterum verarumque litterarum partem haud exiguam perdiderunt. atramenta autem quia multis locis expalluerunt, aliis locis infuso fortasse liquore vel laesa membranae superficie in fuscum colorem et paene nigrum abierunt, e colorum discrimine certi aliquid raro eliciturIn codicis folio 12 (Eucl. 155) recentis diagrammatis pallidus color facile dignoscitur a nigris illis κ et λ, quas novissimus corrector inscripsit., facilius contra demonstratur eiusdem coloris correctiones profectas esse ab hominibus diversis.Expalluit enim color et eius qui Euclidis diagrammata correxit (M2) et eius qui lemmata addidit p. 186 et p. 206, 20 μερῶν τῆς ἁρμ. et q. s. scripsit, non minus quam eius atramentum qui in Nicomacho 241, 13 τάχει pauloque post καὶ inseruit, item eius qui Anonymi praecepta in marginibus inscripsit. contra eorum quae (cod. fol. 51v) in Aristoxeno p. 74, 32 Mq. addita sunt, pars (in extremo marg.) nunc fulva videtur, pars (propius ad textum posita) nigra. et glossematis p. 190, 1 pars. (ἐναρμ.) nigro est colore, pars (γένους) flavo. melius igitur rem expediri putaveris e manuum proprietate et scribendi genere. hoc tamen qui suscepit, is e Scylla incidisse se videt in charybdim. deprehenduntur quidem aliquot locis certi cuiusdam librarii vestigia. nam interdum acutissimo stilo tenues quaedam litterulae belle et nitide pictae videntur (ut ἐφεξῆς 151,10. 157,12 et διπλάσιος 164, 3, etiam τριημιτόνιον 187, 8). aliis locis litterae apparent ampliore stilo confectae, eadem autem elegantia pictae, qua princeps librarius usus erat, ut haud sine sollertia illius formas ab hoc expressas esse dicas

querarisque quod minus facile scripturae dignoscanturLitterarum α η ν τ (= 7) eadem ille forma utitur ac qui primus scripsit. Pag. 152, 5 hic addidit μέσοι οὔτε, 181, 4 καὶ ὀξύτης et q. seq. 184 supplevit sonos omissos. 196, 6 habet ἔχει. 17 δέ. 198, 9 ἐπί. 22 πέμπτον. (id quod iam Marquard questus est p. XIII et XIV ). nec tamen fieri potest, ut ad horum duorum manus omnia correcta revocentur, plures intercedunt scripturae nec idem librarius in formis semper sibi constat. immo prout spatia patebant, modo comprimebant illi litteras, modo diducebant, aliis locis deleto vetere textu paululum aut nihil addiderunt, ut nullius calligraphi proprium quidquam videas. Marquard quidem multis locis certam aliquam manum cognovisse sibi videbatur, sed collatis apographis iudicium improbatum est et convictum.Μὲν οὖν ἐστι 181, 4 et βαρύτης δὲ τὸ δ. ἀ. ad secundum (veterem) calligraphum Marquard referebat, sed absunt a Vat. item complura p. 184. 185. 186 al. τριημιτόνιον autem 187, 17 primo librario tribuebat. κ illa et λ in Eucl. prot. 6 suppletas putabat a 2, sunt recentes. et quamquam sex ille manus dignoscebat, septima etiam forma uti oportebat Mx, saepiusque dubitare se confitetur, scripseritne M1 an M3 vel alia manus.Signa interrogationis posuit Mq. ad var. lect. 156, 23 ss. 184, 1. 186, 3. 188,6 al. haec potissimum ut diiudicarem, ipse mihi codex videbatur adeundus; quem ubi inspexi et examinavi, in tanta ista manuum varietate de oculorum iudicio ipse quoque desperavi sed eripit nos e calamitate id quod varia habemus exempla diversis temporibus ex M transscripta. hausit enim hine circa annum 1300 Euclidis qui feruntur libri, Aristoxenum etiam et Alypium cod. Vat. 191 (a fol. 292). qui cum Marciani verba fidelissime repetat, habemus eorum, quae saeculo XIII in illo fuerint testem locupletissimum. atque alii codices cum saeculo XV hinc transscripti videantur, etiam quae posterioribus saeculis condicio fuerit, clare videre possumus. quae cum ita essent, manuum ego et scriptionum dubiam et fallacem

auctoritatem omisi atque ad apographorum certius testimonium confugi.

Varis autem aetatibus de Marciano haec facta esse mihi persuasi.

M2. Primus quidem librarius paucissima ipse emendavit.Huc revoco illud ρ in χρώματι 186, 18, τὰ 199, 9, ὑπερίαστιος 203,9, μελοπ. 205, 2. revocari huc potest et πάντα 187,16. simile aliquid statuit Marquard XIII . res tamen eum admisisset ab auctorum ingenio alienas (ut p. 177. 190), partem harum alius postea librarius expunxit, veluti scholium illud ad Euclidem 155,1 adscriptum. pro figuris autem veteribus in ipso Marciani archetypo pessime pictisHoc inde concludo, quod diagrammata ab initio picta ut vides p. 151 et 153, 6 postea abierunt in ιβ ιγ. quod in ipso M factum vides 152, 7 ; fuit et 152,1. ex alio puto codiceNam qui suo ingenio diagrammata restituit, is accuratius linearum longitudines emensus delineat. alter librarius petivit eas, quae pallidae nunc et flavae in M videnturVide p. 150 de diagrammatis : « novas adscripsit figuras M2 mg. » et q. seq. et lemmata, quae pallidissimo colore scripta apparent ad isagogen 186, scholium etiam quod p. 197 notavi eadem fortasse manu addita sunt. alius autem librarius, cuius atramentum etiamnunc cernitur nigrumHic ex τὸ 165, 16 fecisse videtur τῷ. cf. 187, 16. 192, 5. 205, 11., accentus vocabuli ὑπάτων mutavit in ὑπατῶν. miram enim tonorum varietatem quae in Vat. legentium oculos offendit, inde natam esse elucet, quod otiosus iste Marciani vexator paroxytona mutavit in perispomena.Aliorum etiam vocabulorum toni (λίχανος, ἔστι) fortasse prisca illa aetate mutati sunt. quod autem de hac re misere librarii certabant, tertius veteres accentus restituebat multumque eiusmodi etiam post margines occupatos peccabatur, nunc qui fuerit primus et verus accentus raro explanari potest. Vat. quidem λιχανός scribit et ἐστίν. quod autem nihil gravius hic intrusit, ante Vaticani apographi tempora varias correctorum manus dignoscere non oportuit, satisque habui notare M2.

Mmg. Ne XIV quidem saeculo in veteribus codicis partibus multa correcta vel mutata sunt. immo cum in marginibus novae doctrinae inseriberenturIn iis quae ex Aristide excerpta sunt attende legi εἶπον pro ἦχον p. 7, 11 M (4, 26 J. )., vacua plerumque haec spatia erant nec scholis vel additamentis impedita. quamquam in fol. 33v cum Nicomachi exc. 7 inscriberetur recessit aliquanto librarius, quod ad Aristoxeni princ. 55 (p. 25 Mb. ) iam adscripta erant quae legis apud Marquardum p. 134 . haec autem ante Vat. apographum scripta sunt. atque in fol. 5 cum illud τὸ δὲ συνημμένον 194, 16 (quod usque ad μέχρι abest a Vat.) tenui aliqua litterarum forma inscriptum marginis partem occupasset, is qui Aristidis artem excerpebat in angustiore parte se continuit. quamvis autem multa correctores adderent in Pseudo-Euclidis isagogen, marginum spatio nunquam usi sunt, quod occupatum invenerunt praeceptis Aristidis.

Nam saeculo XIV homo ille venit membranarum parcissimus, qui trium auctorum doctrinas musicas in codicis marginibus inscripsit. cum haud eleganter ille scripserit nec aequaliter compendiisque multis usus sit, partes ab eo scriptae non facile leguntur.

M3-5. Hunc saeculo XV secuti sunt ii, qui veteres textus delerent novaque multa intruderent. nonnulla quidem hi addiderunt quae facile quis suo ingenio inveniat, ut partium ordinem mutant in isagoges initio, sonos omissos supplent (p. 182 ss.), aut sonos diatonos ex oxypycnis expungunt (186)Attende 187, 15 διάτονον οὐ μετέχει πυκνοῦ. Simile est iudicium illius, qui in Bacchio § 25 pycnum in genere diatono admitti negat. commodius autem fuit artis magistris transferre pycni nomen etiam in genus diatonum, atque exstiterunt hi soni in vetere isagoges textu, cf. Bacch. 20. 33. (JA2 5 ), exemplorum numerum augent (187) ; tamen quod quae addunt optime quadrant cum aliis codicibus, hinc illos petivisse credendum est.Illa ιβ ιγ 152, 8 post μέτρου e sua mente nemo adiunxit ; 190, 9 quae intrusa sunt conveniunt cum Bryennio, et 191, 8 cum codicibus Pappi (B). recte igitur Marquard XIII ex aliis libris illa addita ait.

M3. Quod autem M3 notavi quaecunque repetuntur in Neap. III C 2, erunt fortasse qui reprehendant. quamvis enim similis hic sit et propinquus Marciano, subest quaedam originis dubitatio ; ac melius fortasse fuit praeter unam correctionem p. 194, 16 in priora tempora referendam res a V alienas signare M4. sed Neapolitanum esse Marciani filium ratus cum omnia cum N concinentia redire vidissem in Rhosi codicibus (U et filiis), in conscribenda varia lectione dignovi, quae priora et quae posteriora viderentur. nec puto malum est, quod quidquid correctionum in M quadrat ad N breviter indicatur M3. scripta autem est harum maior pars acuto illo stilo quem supra dixi.

M4. Quarto autem numero signavi quidquid non in N, sed in U et Lips. et Mon. 104 invenitur ; de cuius familiae necessitudine infra disputabo. Euclidis enim sectionem Nicomachum Alypium eum ex M Bessario transcribendos curasset in U essentque in hoc codice omnia quae scripseram M3, haec quorum maior pars scripta est eodem fere modo ac codicis verba vetustissima (v. supra p. XVIII) paulo antequam Bessario et Rhosus legerent inscripta esse statui. concludere autem satis multa potes et ex iis quae in U non leguntur. ut in rasura p. 152, 1 olim M habuisse numeros ϛ ιβ κδ videmus ex Vat. (v. ad 151, 3). cum vero absint ex U, erasa esse apparet, antequam Rhosus transscriberet. alia, quae nunc exstant in M et absunt ex U, notavi M5. atque illa aetate (saeculi XV parte priore vel media, antequam Rhosus accederet) plures librarios hoc M mutando occupatos fuisse existimo. correctas enim a pluribus video non Euclidis tantum, sed Nicomachi etiam et Bacchii doctrinas. in Nicomacho praecipue diversos esse correctionum colores variasque litterarum formas apparet ; nam et sunt loci livido aliquo colore

et formis tenuioribus correctiP. 237, 16 σπουδήν, 241, 3 τάχει et καί, 243, 11 (ὕδραυ)λα, 244. 3 γάρ, 252,6 τήν. cf. in Bacchio 304 ὅτε δὲ ἐπιτεινομένης, et in Aristide fol. 2r (p. 10, 10 M) πρὸς τὴν ὑπάτην τῶν ὑπατῶν., et sunt nigro atramento fortioreque manus ductu mutati, ut ad principis librarii manum appropinquent.P. 243,23 (τύπτ)ουσαι et 246 (διαγων)ίου, ubi de M2 cogitavit Marquard. cf. quae in Bacchio adduntur p. 295. 299 al. novisse correctorem tonum lydium, ignorasse autem synnemmenon systema elucet e Bacchio 295. sicuti autem certaverant illi antequam Vat. conficeretur de vocum (encliticarum potissimum) vero accentu, ita pugnant saec. XV. iam quod codicem U Bessario praedicavit ut optimum et rarissimum, haud absurde nonnulli suspicabantur multas illas correctiones (M4) ab ipso hoc viro clarissimo inscriptas esse. hoc ego comparata huius scriptura in cod. Marc. 319 manifesta, negandum esse vidi. ubi autem U non satis accurate excussus erat, Lipsiensem substitui, quem plurimis in rebus cum prima Ueneti manu concinere videram. quarta autem illa manus cum Cleonidis etiam isagogen quam et Pappo tribuunt ad similis libri fidem atque Euclidem correxerit, unde venerant eaedem lectiones in Venetum, saepissime et in hoc libello conspirare vides Uen. vel Lips. cum Μ4.

M5. Pauca, quae a Rhosi codice aliena esse vidiPag. 151, 10 ἐφεξῆς, 164, 1 τῇ, 6 γὰρ. cum tamen simile glossema 151 ἐφεξῆς 157, 12 ante Rhosi tempora inscriptum esset, haud scio an illud ἐφεξῆς 151 in mg. adscriptum calligraphi oculos fugerit sitque pariter antiquum. ex Nicom. 240, 24 huc revocanda vox φωνῆς et 249, 11 συμφωνία., signavi M5 ad haec autem posteriora tempora referenda mihi videtur pars etiam eorum quae Marquard oriri putabat a M2. est enim ubi integra membrana verba non ita corrigantur ut deleta vetere scriptura nova addantur, sed ut quae aderant nigro quodam atramento restituantur et confirmentur. exempla sunt permulta iam in primo codicis folio (γκει 180, 3, σύστ. 4, μέν 13, ἐν. 18). haec autem non antiqua aetate restituta esse puto, sed recenti potius,

cum aqua infusa aut senio litterae palluissent. ubi enim macula aliqua inspersa color membranae fuscus factus est, ibi nigerrimae eiusmodi litterae legenti occurrunt. a veteribus autem formis cum illa non differre manifestum esset, lectionum apparatum minutiis istis non impedivi.

Postremo Anonymi praecepta in margine inscripta nec a quoquam correcta sunt.

------------------------

[Notes]