Terme - · Epicurei

Cause

La philosophie d'Epicure produit des explications causales des phénomènes selon une conception strictement matérielle de la causalité : il n'y a ni cause finale, ni hasard dans la nature. La totalité des phénomènes doivent pouvoir être expliqué par les causes matérielles que sont les atomes et le vide.

Informations Bibliographiques (Bibliographie épicurisme)

Titre	Auteur	Date	Lien
Epicureanism and science	B. Farrington	1954	Scientia; rivista di scienza
Epicuro. L’atomo fra apriorismo ed empirismo	M. Isnardi Parente	1985
Materialismo etico e materialismo scientifico in Democrito e Epicuro	J. Fallot	1980
L’empirisme d’Épicure	J. Giovacchini	2012	Lien externe

Informations :

termes grecs :

αἰτία/αἴτιον

catégorie :

physique

Apparaît dans :

Item / Fichier	Occurrence	Contexte
Lettre à Hérodote d'Epicure = DL X, 35-83 - éd. Usener / Lettre à Hérodote d'Epicure = DL X, 35-83 - éd. Usener, 03
	50 - H218	[...] émas s'introduisent en nous à partir des réalités auxquelles elles sont identiques en couleur et en forme, selon une taille adaptée à la vision et à la pensée, se déplaçant d'un mouvement très rapide, εἶτα διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν τοῦ ἐνὸς καὶ συνεχοῦς τὴν φαντασίαν ἀποδιδόντων καὶ τὴν συμπάθειαν ἀπὸ τοῦ ὑποκειμένου σῳζόντων κατὰ τὸν ἐκεῖθεν σύμμετρον ἐπε [...]
	63 - H406	[...] διὰ τοῦτο μᾶλλον καὶ τῷ λοιπῷ ἀθροίσματι: τοῦτο δὲ πᾶν αἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς διῆγονδηλοῦσι καὶ τὰ πάθη καὶ αἱ εὐκινησίαι καὶ αἱ διανοήσεις καὶ ὧν στερόμενοι θνῄσκομεν. καὶ μὴν ὅτι ἔχει ἡ ψυχὴ τῆς αἰσθήσεως τὴν πλείστην αἰτίαν δεῖ κατέχειν: Et après cela il faut concevoir en nous rapportant aux sensations et aux affections ( car ainsi s'établira la confiance la plus ferme) que l'âme est un corps fait de parties subtiles et répandu dans la totalité de l'agré [...]
	64 - H409	[...] privés. Et de plus il faut garder en tête aussi que l'âme est la cause principale de la sensation. οὐ μὴν εἰλήφει ἂν ταύτην, εἰ μὴ ὑπὸ τοῦ λοιποῦ ἀθροίσματος ἐστεγάζετό πως. τὸ δὲ λοιπὸν ἄθροισμα παρασκευάσαν ἐκείνῃ τὴν αἰτίαν ταύτην μετείληφε καὶ αὐτὸ τοιούτου συμπτώματος παρ᾽ ἐκείνης, οὐ μέντοι πάντων ὧν ἐκείνη κέκτηται: διὸ ἀπαλλαγείσης τῆς ψυχῆς οὐκ ἔχει τὴν αἴσθησιν . οὐ γὰρ αὐτὸ [...]
	76 - H556	[...] συντομωτέρως δηλουμένας: τινὰ δὲ καὶ οὐ συνορώμενα πράγματα εἰσφέροντας τοὺς συνειδότας παρεγγυῆσαί τινας φθόγγους ἀναγκασθέντας τοὺς <μὲν> ἀναγκασθέντας ἀναφωνῆσαι, τοὺς δὲ τῷ λογισμῷ ἑλομένους κατὰ τὴν πλείστην αἰτίαν οὕτως ἑρμηνεῦσαι. καὶ μὴν <καὶ τὴν> καὶ μὴν ἐν τοῖς μετεώροις φορὰν καὶ τροπὴν καὶ ἔκλειψιν καὶ ἀνατολὴν καὶ δύσιν καὶ τὰ σύστοιχα τούτοις μήτε [...]
	78 - H567	[...] faut aussi juger après cela que la nécessité et la révolution des astres elle-même se produisent selon les concrétions originelles de ces agrégats, à la naissance du monde. Καὶ μὴν καὶ <τὸ> τὴν ὑπὲρ τῶν κυριωτάτων αἰτίαν ἐξακριβῶσαι φυσιολογίας ἔργον εἶναι δεῖ νομίζειν, καὶ τὸ μακάριον sch. : ἐν τῇ περὶ μετεώρων γνώσει [...]
	79 - H583	[...] ολῆς καὶ τροπῆς καὶ ἐκλείψεως καὶ ὅσα συγγενῆ τούτοις μηθὲν ἔτι πρὸς τὸ μακάριον τῆς γνώσεις γνώσεως συντείνειν, ἀλλ᾽ ὁμοίως τοὺς φόβους ἔχειν τοὺς ταῦτα κατειδότας, τίνες δ᾽ αἱ φύσεις ἀγνοοῦντας καὶ τίνες αἱ κυριώταται αἰτίαι , καὶ εἰ μὴ προσῄδεισαν ταῦτα: τάχα δὲ καὶ πλείους, ὅταν τὸ θάμβος ἐκ τῆς τούτων προσκατανοήσεως μὴ δύνηται τὴν λύσιν λαμβάνειν καὶ τὴν περὶ τῶν κυριωτάτων οἰκονομία [...]
	79 - H586	[...] ντας καὶ τίνες αἱ κυριώταται αἰτίαι , καὶ εἰ μὴ προσῄδεισαν ταῦτα: τάχα δὲ καὶ πλείους, ὅταν τὸ θάμβος ἐκ τῆς τούτων προσκατανοήσεως μὴ δύνηται τὴν λύσιν λαμβάνειν καὶ τὴν περὶ τῶν κυριωτάτων οἰκονομίαν. Διὸ δὴ κἂν πλείους αἰτίας εὑρίσκωμεν τροπῶν καὶ δύσεων καὶ ἀνατολῶν καὶ ἐκλείψεων καὶ τῶν τοιουτοτρόπων, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖς κατὰ μέρος γινομένοις ἦν, Et ce qui relève de la recherche sur le coucher et le lever, le solstice, l'éclipse ou toutes les réalités appa [...]
	81 - H598	[...] ύτοις ὅλως ἅπασιν ἐκεῖνο δεῖ κατανοεῖν, ὅτι τάραχος ὁ κυριώτατος ταῖς ἀνθρωπίναις ψυχαῖς γίνεται ἐν τῷ ταῦτά μακάρια τε δοξάζειν <εἶναι> καὶ ἄφθαρτα, καὶ ὑπεναντίας ἔχειν τούτῳ τούτοις βουλήσεις ἅμα καὶ πράξεις καὶ αἰτίας , καὶ ἐν τῷ αἰώνιόν τι δεινὸν ἀεὶ προσδοκᾶν ἢ ὑποπτεύειν κατὰ τοὺς μύθους εἴ τε καὶ αὐτὴν τὴν ἀναισθησίαν τὴν ἐν τῷ τεθνάναι φοβουμένους ὥσπερ οὖσαν κατ᾽ αὐτούς, καὶ ἐν τῷ μὴ δόξαις ταῦτα πάσχειν ἀλλ᾽ [...]
Lettre à Pythoclès d'Epicure = DL X, 84-116 - éd. Usener / Lettre à Pythoclès d'Epicure = DL X, 84-116 - éd. Usener, 35
	86 - Py27	[...] t;τὰ> στοιχεῖα στοιχεῖα , καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα ὅσα μοναχὴν <δὴ> ὅσα μοναχὴν <ἢ> ὅσα μοναχὴν ἔχει τοῖς φαινομένοις συμφωνίαν: ὅπερ ἐπὶ τῶν μετεώρων οὐχ ὑπάρχει, ἀλλὰ ταῦτά γε πλεοναχὴν ἔχει καὶ τῆς γενέσεως αἰτίαν καὶ τῆς οὐσίας ταῖς αἰσθήσεσι σύμφωνον κατηγορίαν. Et il ne faut ni forcer l'impossible ni tenir pour toute chose la même réflexion que celle qui concerne les genres de vie ou la résolution des au [...]
	95 - Py122	[...] καὶ γὰρ παρ᾽ ἡμῖν θεωρεῖται πολλὰ μὲν ἐξ ἑαυτῶν ἔχοντα, πολλὰ δὲ ἀφ᾽ ἑτέρων. καὶ οὐθὲν ἐμποδοστατεῖ τῶν ἐν τοῖς μετεώροις φαινομένων, ἐάν τις τοῦ πλεοναχοῦ τρόπου ἀεὶ μνήμην ἔχῃ καὶ τὰς ἀκολούθους αὐτοῖς ὑποθέσεις ἅμα καὶ αἰτίας συνθεωρῇ καὶ μὴ ἀναβλέπων εἰς τὰ ἀνακόλουθα ταῦτ᾽ ὀγκοῖ ματαίως καὶ καταρρέπῃ ἄλλοτε ἄλλως ἐπὶ τὸν μοναχὸν τρόπον [...]
	99 - Py169	[...] nstances, comme dans le cas des animaux visibles auprès de nous, et par le fait d'altérations et de changements de l'air ; car ces deux explications ne combattent pas les phénomènes ; ἐπὶ δὲ ποίοις παρὰ τοῦτο ἢ τοῦτο τὸ αἴτιον γίνεται οὐκ ἔστι συνιδεῖν. Νέφη δύναται γίνεσθαι καὶ συνίστασθαι καὶ παρὰ πιλήσεις ἀέρος om. πνευμάτων συνώσει ὑπὸ πνευμάτων συνώσεως , καὶ παρὰ περιπλοκὰς ἀλληλούχων [...]
	111 - Py250	[...] τοιαῦτα ἄστρα ἀναφανῆναι, ἢ αὐτὰ ἢ <παρὰ τὸ> αὐτὰ ἐν χρόνοις τισὶν ὁρμῆσαι διά τινα περίστασιν καὶ εἰς τοὺς καθ᾽ ἡμᾶς τόπους ἐλθεῖν καὶ ἐκφανῆ γενέσθαι. τήν τε ἀφάνισιν τούτων γίνεσθαι παρὰ τὰς ἀντικειμένας ταύταις αἰτίας. t il se produit seulement en partie soit parce qu'il y a été contraint par un flux extérieur, soit parce qu'une chaleur s'est répandu dans des passages appropriés et a abouti à ce résultat. Les comètes se produisent, soit lorsque dan [...]
	113 - Py267	[...] ἐνδέχεται δὲ καὶ καθ᾽ οὓς τόπους φέρεται οὗ μὲν παρεκτάσεις ἀέρος εἶναι ὁμαλεῖςὁμαλὰς ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνωθούσας κατὰ τὸ ἑξῆς ὁμαλῶς τε ἐκκαούσας, οὗ δὲ ἀνωμαλεῖς οὕτως ὥστε τὰς θεωρουμένας παραλλαγὰς συντελεῖσθαι. τὸ δὲ μίαν αἰτίαν τούτων ἀποδιδόναι, πλεοναχῶς τῶν φαινομένων ἐκκαλουμένων, μανικὸν καὶ οὐ καθηκόντως πραττόμενον ὑπὸ τῶν τὴν ματαί [...]
	113 - Py272	[...] ς ὥστε τὰς θεωρουμένας παραλλαγὰς συντελεῖσθαι. τὸ δὲ μίαν αἰτίαν τούτων ἀποδιδόναι, πλεοναχῶς τῶν φαινομένων ἐκκαλουμένων, μανικὸν καὶ οὐ καθηκόντως πραττόμενον ὑπὸ τῶν τὴν ματαίαν ἀστρολογίαν ἐζηλωκότων καὶ εἰς τὸ κενὸν αἰτίας ἄστρωντινῶν ἀποδιδόντων, ὅταν τὴν θείαν φύσιν μηθαμῇμηδαμῆ λειτουργιῶν ἀπολύωσι. si de fait se trouvent tels les mouvements qu'ils subissent ; et si certains autres se meuvent avec rég [...]
	116 - Py298	[...] νήσῃ: μάλιστα δὲ σεαυτὸν ἀπόδος εἰς τὴν τῶν ἀρχῶν καὶ ἀπειρίας καὶ τῶν συγγενῶν τούτοις θεωρίαν, ἔτι τε κριτηρίων καὶ παθῶν, καὶ οὗ ἕνεκεν ταῦτα ἐκλογιζόμεθα: ταῦτα γὰρ μάλιστα συνθεωρούμενα ῥᾳδίως τὰς περὶ τῶν κατὰ μέρος αἰτίας συνορᾶν ποιήσει. οἱ δὲ ταῦτα μὴ καταγαπήσαντες ᾗ μάλιστα οὔτ᾽ ἂν αὐτὰ ταῦτα καλῶς συνθεωρήσαιεν οὔτε οὗ ἕνεκεν δεῖ θεωρεῖν ταῦτα περιεποιήσαντο. Car si le [...]
Lettre à Ménécée d'Epicure = DL X, 122-135 - éd. Usener / Lettre à Ménécée d'Epicure = DL X, 122-135 - éd. Usener, 59
	132 - Me72	[...] sans crainte face à la fortune. οὐ γὰρ πότοι καὶ κῶμοι συνείροντες οὐδ᾽ ἀπολαύσιςἀπολαύσεις παίδων καὶ γυναικῶν οὐδ᾽ ἰχθύων καὶ τῶν ἄλλων, ὅσα φέρει πολυτελὴς τράπεζα, τὸν ἡδὺνἡδὶν γεννᾷ βίον, ἀλλὰ νήφων λογισμὸς καὶ τὰς αἰτίας ἐξερευνῶν πάσης αἱρέσεως καὶ φυγῆς καὶ τὰς δόξας ἐξελαύνων ἐξ ὧν πλεῖστος τὰς ψυχὰς καταλαμβάνει θόρυβος. τούτων δὲ πάντων ἀρχὴ καὶ τὸ μέγιστον ἀγαθὸν [...]
	134 - Me99	[...] δουλεύειν: ὁ μὲν γὰρ ἐλπίδα παραιτήσεως ὑπογράφει θεῶν διὰ τιμῆς, ἡ δὲ ἀπαραίτητον ἔχει τὴν ἀνάγκην, τὴν δὲ τύχην οὔτε θεόν, ὡς οἱ πολλοὶ νομίζουσιν, ὑπολαμβάνοντοςὑπολαμβάνων οὐθὲν γὰρ ἀτάκτως θεῷ πράττεταἰ οὔτε ἀβέβαιον αἰτίαν πάντων αἰτίαν οὐκ οἴεται μὲν γὰρ ἀγαθὸν ἢ κακὸν ἐκ ταύτης πρὸς τὸ μακαρίως ζῆν ἀνθρώποις δίδοσθαι, ἀρχὰς μέντοι μεγάλων ἀγαθῶν ἢ κακῶν ὑπὸ ταύτης χορηγεῖσθαἰ, - puisqu'il vaudrait mieux se plier [...]
Maximes Capitales = DL X, 139-154 - éd. Usener / Maximes Capitales = DL X, 139-154 - éd. Usener, 71
	151 - MC109	[...] μυριάκις ἐπὶ τοῦ παρόντος λανθάνῃ. μέχρι γὰρ καταστροφῆς ἄδηλον εἰ καὶ λήσει. [χχχϝι.] Κατὰ μὲν [τὸ] κοινὸν πᾶσι τὸ δίκαιον τὸ αὐτό, συμφέρον γάρ τι ἦν ἐν τῇ πρὸς ἀλλήλους κοινωνίᾳ: κατὰ δὲ τὸ ἴδιον χώρας καὶ ὅσων δή ποτε αἰτιῶν οὐ πᾶσι συνέπεται τὸ αὐτὸ δίκαιον εἶναι. [XXXIV]L'injustice n'est pas un mal en soi, mais c'est la peur fondée sur la suspicion de ne pas échapper à ceux qui ont été chargés de punir ces actes injustes qui en fait un mal. [XXXV] Il n' [...]
Généalogie d'Hermarque = Porph. De Abst. I, 7-12 - éd. Nauck / Généalogie d'Hermarque = Porph. Abst. 1, 7-12 – éd. Nauck, 89
	7 - GenHer4	[...] υσικῆς τινὸς οἰκειώσεως ὑπαρχούσης τοῖς ἀνθρώποις πρὸς ἀνθρώπους διὰ τὴν ὁμοιότητα τῆς μορφῆς καὶ τῆς ψυχῆς εἰς τὸ μὴ προ- χείρως φθείρειν τὸ τοιοῦτον ζῷον ὥσπερ ἕτερόν τι τῶν συγκεχωρημένων· οὐ μὴν ἀλλὰ τήν γε πλείστην αἰτίαν τοῦ δυσχερανθῆναι τοῦτο καὶ ἀνόσιον ἐπιφημισθῆναι τὸOn lit τῶ μὴ dans le manuscrit de référence Vat. gr. 325. μὴ συμφέρειν εἰς τὴν ὅλην τοῦ βίου σύστασιν ὑπολαβεῖν. ἀπὸ γὰρ τῆς τοιαύτης ἀρχῆς οἱ μὲν [...]
	7 - GenHer7	[...] n lit τῶ μὴ dans le manuscrit de référence Vat. gr. 325. μὴ συμφέρειν εἰς τὴν ὅλην τοῦ βίου σύστασιν ὑπολαβεῖν. ἀπὸ γὰρ τῆς τοιαύτης ἀρχῆς οἱ μὲν παρακολουθήσαντες τῷ συμφέροντι τοῦ διορίσματος οὐδὲν προσεδεήθησαν ἄλλης αἰτίας τῆς ἀνειργούσης αὐτοὺς ἀπὸ τῆς πράξεως ταύτης, οἱ δὲ μὴ δυνάμενοι λαβεῖν αἴσθησιν ἱκανὴν τούτου, τὸ μέγεθος τῆς ζημίας δεδιότες ἀπείχοντο τοῦ κτείνειν προχείρως ἀλλήλους. ὧν ἑκάτερον φαίνεται καὶ [...]
	9 - GenHer23	[...] πρόφασιν τοῖς ἑκουσίως τὰ τῶν ἀκουσίως δρώντων ἔργα μιμεῖσθαι προαιρουμένοις, ἀλλ’ ὅπως μὴ ἀφύλακτον ᾖ μηδὲ ἠμελημένον τὸ τοιοῦτο, ὥστε πολλὰ πρὸς ἀλήθειαν ἀκούσια συμβαίνειν. οὐ γὰρ συνέφερεν οὐδὲ τοῦτο διὰ τὰς αὐτὰς αἰτίας δι’ ἃς καὶ τὸ καθ’ ἑκούσιον τρόπον φθείρειν ἀλλήλους. ὥστε τῶν ἀκουσίων τῶν μὲν παρὰ τὴν ἀστάθμητον αἰτίαν καὶ ἀφύλακτον γιγνομένων ἀνθρωπίνῃ [...]
	9 - GenHer26	[...] ὲ ἠμελημένον τὸ τοιοῦτο, ὥστε πολλὰ πρὸς ἀλήθειαν ἀκούσια συμβαίνειν. οὐ γὰρ συνέφερεν οὐδὲ τοῦτο διὰ τὰς αὐτὰς αἰτίας δι’ ἃς καὶ τὸ καθ’ ἑκούσιον τρόπον φθείρειν ἀλλήλους. ὥστε τῶν ἀκουσίων τῶν μὲν παρὰ τὴν ἀστάθμητον αἰτίαν καὶ ἀφύλακτον γιγνομένων ἀνθρωπίνῃ φύσει, τῶν δὲ παρὰ τὴν ἡμετέραν ἀμέλειαν καὶ ἀνεπίστατον<τὸ> ἀνεπίστατον τῆς διαφορᾶς, βουληθέντες κωλῦσαι τὴν βλ [...]
	9 - GenHer29	[...] ύσιον πρᾶξιν, ἀλλὰ τῷ φόβῳ τῶν ἐπιτιμίων ἀφεῖλον τὸ πολὺ τῆς τοιαύτης ἁμαρτίας. οἶμαι δ’ ἔγωγε καὶ τοὺς συγκεχωρημένους ὑπὸ τοῦ νόμου φόνους τὰς ἀφοσιώσεις λαμβάνειν τὰς εἰθισμένας διὰ τῶν καθαρμῶν παρ’ οὐδεμίαν ἑτέραν αἰτίαν ὑπὸ τῶν πρώτων καλῶςOn lit κακῶς dans plusieurs manuscrits. ταῦτα εἰσηγη- σαμένων ἢ παρὰ τὸ τῆς ἑκουσίου πράξεως ὅτι πλεῖστον βούλεσθαι τοὺς ἀνθρώπους ἀφιστάναι. πανταχόθεν γὰρ ἐδέοντο τοῦ κωλύσοντοςκωλύσαντος ἑτοίμως πράττειν τὸ μὴ συμ [...]
	11 - GenHer55	[...] ὰν ὑπεροχὴν ἔχονἔχουσαντῆς καθεστώσης λυμαίνοιτ’ ἂν τὸν βίον ἡμῶν, τὸ μὲν καὶ πρὸς ἀλκὴν τρεπόμενον, ἅτε φύσεως εὐφυοῦς εἰς τοῦτο μετέχον, τὸ δὲ μόνον τὴν ἀνεθεῖσαν ἡμῖν ἐκ τῆς γῆς τροφὴν καταναλίσκον. διὸ καὶ παρὰ τὴν αἰτίαν ταύτην οὐδὲ τὰ τοιαῦτα τῶν ζῴων ἐκωλύθη φθείρειν, ἵνα τὸ συμφέρον πρὸς τὴν χρείαν καταλείπηται πλῆθος καὶ τὸ ῥᾳδίως κρατεῖσθαι δυνησόμενον. οὐ γὰρ ὥσπερ ἐπὶ λεόντων καὶ λύκων καὶ ἁπλῶς τῶν ἀγρ [...]
	12 - GenHer59	[...] fs, les chevaux, et tout ce qu'on appelle le bétail. De sorte que nous détruisons totalement les premiers, et que parmi les seconds nous n'éliminons que ce qui excède la bonne mesure. διὰ παραπλησίους ταῖς εἰρημέναις αἰτίας καὶ τὰ περὶ τὴν ἐδωδὴν διορισθῆναι τῶν ἐμψύχων νομιστέον ὑπὸ τῶν ἐξ ἀρχῆς ταῦτα καταλαβόντων νόμῳ Les manuscrits portent νόμων., ἐπὶ δὲ τῶν οὐκ ἐδωδίμων αἴτιον [...]
	12 - GenHer62	[...] excède la bonne mesure. διὰ παραπλησίους ταῖς εἰρημέναις αἰτίας καὶ τὰ περὶ τὴν ἐδωδὴν διορισθῆναι τῶν ἐμψύχων νομιστέον ὑπὸ τῶν ἐξ ἀρχῆς ταῦτα καταλαβόντων νόμῳ Les manuscrits portent νόμων., ἐπὶ δὲ τῶν οὐκ ἐδωδίμων αἴτιον τὸ συμφέρον καὶ ἀσύμφορον· ὥστε τοὺς λέγοντας ὅτι πᾶν τὸ καλὸν καὶ δίκαιον κατὰ τὰς ἰδίας ὑπολήψεις ἐστὶ περὶ τῶν νενομοθετημένων, ἠλιβάτου τινὸς γέμειν εὐηθεί [...]
	12 - GenHer67	[...] α νομοθετήματα πᾶσιν οὐ καθορῶσί τινες, ἀλλ’ οἳ μὲν τῶν ἀδιαφόρων δοξάζοντες εἶναι παραλείπουσιν, οἳ δὲ τὴν ἐναντίαν δόξαν ὑπὲρ αὐτῶν ἔχουσιν, καὶ τὰ μὴ καθόλου συμφέροντα πανταχοῦ τινὲς οἴονται συμφέρειν. ὅθεν διὰ τὴν αἰτίαν ταύτην ἀντέχονται τῶν οὐκ ἐφαρμοττόντων, εἰ καὶ ἐπί τινων ἐξευρίσκουσι τά τε πρὸς αὑτοὺς λυσιτελῆ καὶ τὰ κοινὴν ἔχοντα τὴν ὠφέλειαν· ὧν ἔστι καὶ τὰ περὶ τὰς ἐδωδὰς τῶν ἐμψύχων καὶ φθορὰς ἐν το [...]

Termes liés :

choc

Aller au glossaire